In opdracht van de Vereniging Toezichthouders van Woningcorporaties (VTW) schreef ik de verhalen voor de VTW-Special over Toezicht op de energietransitie, met onder meer een interview met Ed Nijpels. Dit interview verscheen ook in Aedes Magazine.

Ed Nijpels, bewaker uitvoering Klimaatakkoord

‘Corporaties hebben extra geld nodig’

 
Ed Nijpels, bewaker van de uitvoering van het Klimaatakkoord, vindt de opgave om woningen en gebouwen te verduurzamen het meest ingewikkeld, door de relatief kleine reductie van de CO₂-uitstoot én de hoge kosten. Corporaties hebben extra geld nodig om 2,4 miljoen woningen van het aardgas te halen. ‘Heel simpel: de politiek moet geld op tafel leggen.’

Als voorzitter van het Klimaatberaad presenteerde Ed Nijpels – in opdracht van kabinet Rutte- in juni vorig jaar het Klimaatakkoord. In 2030 moet Nederland 49 procent minder CO₂ uitstoten (ten opzichte van 1990), en in 2050 95 procent minder. Aan de sectortafels zijn afspraken gemaakt om samen die doelstelling te halen. Voor de Gebouwde omgeving moeten in 2030 de eerste 1,5 miljoen bestaande woningen van het aardgas af. In 2050 geldt dat voor alle 8 miljoen woningen, waaronder 2,4 miljoen corporatiewoningen, en 1 miljoen gebouwen. Sinds vorig jaar is Nijpels voorzitter van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord dat erop toeziet dat alle sectoren de gemaakte afspraken uitvoeren.

Hoe groot is het aandeel van de sector Gebouwde omgeving?

‘De CO₂-uitstoot in de gebouwde omgeving moet voor 2030 met 3,4 megaton CO₂ omlaag. Dat gaat om een relatief kleine opgave. In andere sectoren kunnen we grotere klappen maken. In de industrie gaat het bijvoorbeeld om een reductie van ruim 14 megaton CO₂  in 2030 en in de elektriciteitssector om 20 megaton. Tegelijkertijd is de opgave in de gebouwde omgeving het meest ingewikkeld.’

Wat maakt die opgave zo ingewikkeld?

‘We hebben ruim 8 miljoen woningen en 1 miljoen gebouwen die we moeten verduurzamen. Dat gaat niet alleen om 2,4 miljoen woningen die corporaties bezitten, maar nog om 1 miljoen andere huurwoningen en bijna 4,5 miljoen particuliere woningbezitters. Alle eigenaren krijgen met de afspraken uit het Klimaatakkoord te maken. Zij moeten wel meewerken. Bovendien liggen de kosten in deze sector om te verduurzamen veel hoger dan in andere sectoren. Bij een nul-op-de-meter-woning bijvoorbeeld zijn de kosten 400,00 euro per één ton reductie, zo heeft het Planbureau voor de Leefomgeving berekend. Er zijn goedkopere alternatieven, maar het verschil met andere sectoren blijft aanzienlijk. Het kost bijvoorbeeld 60 euro per ton CO₂  om de uitstoot van een gascentrale onder de grond op te slaan.’

Corporaties zaten aan de sectortafel Gebouwde omgeving en onderschrijven de doelstellingen. Uit het recente rapport Opgaven en middelen blijkt dat corporaties miljarden euro’s tekortkomen om voldoende woningen te bouwen én de woningen te verduurzamen.

‘Daarvoor is een simpele oplossing. Als de politiek wil dat de doelstellingen van het Klimaatakkoord gehaald worden, dan moet er geld op tafel komen. Tenzij de politiek twijfelt over de bijdrage van de sector gebouwde omgeving aan het Klimaatakkoord, maar dat heb ik niet gehoord. We hebben het niet alleen over de corporatiewoningen, maar ook over twee keer zoveel woningen van particulieren. Die moeten ook worden geholpen. En dan is er inderdaad het forse tekort aan woningen. Je hoeft geen expert te zijn om te voorspellen dat dit de grote thema’s worden tijdens de komende kabinetsformatie. Maar ik zeg wel dat het niet alleen om extra geld gaat. De verschillen tussen corporaties zijn groot. Veel corporaties zijn al met de energietransitie aan de slag gegaan. Extra geld ja, maar wees als sector ook creatief. Ik heb niet dé oplossing, maar leer van elkaar.’

Los van de financiering: zonder draagvlak onder bewoners wordt het lastig om woningen van het aardgas te halen. De druk op de deadline van de wijkplannen in de gemeenten is hoog. Hoe krijg je de huurders mee?

‘De gemeenten hebben een centrale rol in de wijkplannen, ook om de bewoners bij de energietransitie te betrekken. Wij kunnen dat niet vanuit Den Haag organiseren. En corporaties hebben een belangrijke rol om met de huurders te communiceren. Ze moeten op tijd de wijken in om met huurders te overleggen over de concrete plannen. Uitgangspunt van het Klimaatakkoord is dat de huurders er niet op achteruitgaan. Zoals ik zei: er moet geld bij, nu blijkt dat corporaties de financiering niet rond kunnen krijgen. Huurders krijgen wél een woning met meer comfort. En we moeten samen een groot maatschappelijk probleem oplossen. Als we niets doen aan de klimaatverandering kost dat ons uiteindelijk allemaal meer geld.’

In de Regionale Energie Strategie (RES) worden in dertig regio’s onder meer de warmtebronnen voor de regio in kaart gebracht, waarop woningen in een gemeente kunnen worden aangesloten. Niet alle corporaties schuiven vanzelfsprekend bij dit overleg aan. Wat vindt u daarvan?

‘Ik kan mij nauwelijks voorstellen dat corporaties niet meepraten. In de RES worden discussies gevoerd over de schaarste van warmtebronnen en hoe ze die in de regio kunnen verdelen. Dit is een open proces. Het is in het belang van iedereen dat de plannen zo breed mogelijk worden gedragen.’

De onzekerheid over de manier waarop corporaties woningen het beste van het aardgas kunnen halen is groot. Kunnen corporaties niet beter wachten tot duurzame technieken zich bewezen hebben en/of goedkoper zijn? 

‘Corporaties moeten aan de slag, en niet wachten met denkwerk tot alles is uitgewerkt. Bekijk welke opties er zijn voor de complexen in de wijken. Wat is de meest voor de hand liggende oplossing om de woningen van het aardgas te halen? In het landelijk programma De startmotor zetten corporaties al stappen om 100.000 woningen versneld van het aardgas te halen, daarvoor krijgen ze subsidie. Maar ook zonder subsidie moet de sector door. Als we massa maken, gaan de prijzen omlaag. Kijk naar de zonnepanelen die veel goedkoper zijn dan tien jaar geleden. De warmtepomp die relatief duur is, zal ook goedkoper worden. Het is geen gemakkelijk verhaal, maar ik doe een beroep op de inventiviteit van alle betrokkenen, ook de corporaties.’

Wat is volgens u de impact van de coronacrisis op de energietransitie?

‘Vooropgesteld zijn de gevolgen van de klimaatverandering – als we niets doen – veel dramatisch dan die van het coronavirus. De vraag is nu wel hoe we uit de coronacrisis komen. De energietransitie, inclusief de bijdrage van de corporaties, kan juist helpen om de economie in deze crisistijd een impuls te geven. Het Klimaatakkoord kan de komende tien jaar tussen de 39.000 en 70.000 banen opleveren. De verduurzaming van gebouwen levert zeker 5000 banen op. Bovendien is het maatschappelijke rendement van de investeringen groot.’

Wat is uw boodschap aan de toezichthouders?

‘We kunnen de energietransitie alleen samen tot een succes te maken. Help uw bestuur om een goed plan te maken over hoe uw corporatie bijdraagt aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord die Aedes heeft onderschreven, met alle onzekerheid die erbij hoort. Het gaat niet alleen om de verduurzaming van aantallen woningen, maar de energietransitie is ook een sociale opgave. Het is een complex proces: ga na of het bestuur en de organisatie voldoende kennis in huis hebben. Dat geldt ook voor de toezichthouders zelf. De kwaliteit van het toezicht neemt alleen maar toe als de RvC weet waarover zij praat.’

Tot slot: hoe optimistisch bent u?

‘Om dit werk te doen, moet je optimistisch zijn. De weg van het Klimaatakkoord is een weg vol doornen. Ik geef je op een briefje dat we de komende dertig jaar problemen blijven tegenkomen. Alleen samen kunnen we die oplossen.’